انواع طرح فرش های ایرانی

فرش هایی که امروز مورد استفاده خانواده های ایرانی است بیشتر فرش ماشینی ( فرش 1200، 1000 و فرش 700 شانه ) است که مردم کمتر در مورد طرح و پیشینه طرح باخبر هستند.

یکی از مواردی که درانتخاب آن کمی سخت گیری میشود تا طرح زیبایی انتخاب شود فرش جهیزیه است.

موضوعی که باعث تمایز اینگونه طرح ها از هم می شود موقعیت جغرافیایی است که براین اساس در کشورمان انواع طرح و نقشه های مختلف پدیدار شده است.

شهر کاشان از جمله مناطقی است که در زمینه فرش فعالیت زیادی دارد و فرش کاشان را در سراسر جهان به یکی از معروف ترین ها مبدل کرده است .

مقاله مرتبط: ابریشم به کار رفته در فرش 

 

طرح هایی زیبا که از طبیعت نشات میگرند و حتی در بعضی موارد با الیاف طبیعی بافته می شوند. فرش هایی که با الیاف طبیعی بافته می شوند در اصل همان فرش های دست بافت هستند.

فرهنگ هر قوم بر روی اینگونه طرح تاثیر خود را گذاشته است. این طرح های اصیل ایرانی که به همراه رنگ یک فرش زیبا را تداعی میکنند اعتبار هنر ایران را در سراسر دنیا بیشتر و بیشتر کرده است.

هنر قالبافی هنری کم نظیر در جهان است که امروز کمتر کسی به سراغ آن می رود ولی گذشته بیشتر با آن آشنا بودند حتی در خیلی از خانه ها دار قالی وجود داشت قالی دستبافت اولا بخاطر کاملا طبیعی بودنش از نظر الیاف  و ثانیا بخاطر اینکه یک شخص تمام روزش را با آن می گذرانده وحتی با آن درد و دل می کرده بیشتر به دل می نشیند اما چون تمکن مالی همه افراد جامعه در آن سطح نیست که بتوانند از آنها تهیه کنند فرش های ماشینی دست بافت گونه به بازار وارد شدند که می توان گفت از هر نظر به  فرش دست بافت نزدیک هستند.

در این مقاله قصد داریم تا در مورد طرح های فرش ایرانی صحبت کنیم.

 

 

طرح های فرش ایرانی

1) طرح ابنیه اسلامی و آثار باستانی

این طرح برگرفته از کاشی کاری ها وشکل های هندسی است، که در طی دوران دستخوش تغییرات قرار گرفته ونقشه های جدید را پدیدار کرده و تنوع در طرح های فرش های ماشینی ایجاد کرده است. از معروف ترین طرح های آن می توان به محرابی کوفی، مقبره شیخ صفی، طاق بستان، تخت جمشید، مسجد شاه اصفهان، مسجد شیخ لطف الله اشاره کرد.

 

2) طرح اسلیمی

طرح شامل شاخه های دورانی است که در بین برگ ها قرار گرفته است. در این طرح گل فرش تنوع دارد و در قالب های بسیاری تکرار می شود. از مشهورترین این طرح می توان به اسلیمی دهن اژدر اشاره کرد که در این طرح در انتهای هر شاخه دو بخش به صورت متقارن منشعب می شود و روی ساقه ها جوانه هایی برای زیبایی قرار داده شده که نام این جوانه ها اسلیم است می توان گفت شاید نام این طرح به همین دلیل اسلیمی نام گذاری شده است حتی گمانه های دیگری نیز در این رابطه وجوددارد یکی از این گمانه ها این است در هنر های اسلامی بسیارمستعمل شده به همین جهت اینگونه نام گذاری شده است. که در این طرح نیز تغییراتی صورت گرفته و طرح هایی جدیدی ایجاد شده که می توان به اسلیمی شکسته، اسلیمی بندی و غیره اشاره کرد.

 

3) طرح افشان

این طرح دارای نگاره ها و بندهای پیوسته است که آنچه از نقشه ها بر می آید این است که نقاش قلم خود را از صفحه بر نداشته و بین تمامی قسمت های آن ارتباط وجود دارد. از نام طرح برداشت می شود که همه گل ها و بندهای آن به صورت پراکنده در فرش پدیدار می شوند. در این گونه طرح ها هیچ تقارنی وجود ندارد از جمله طرح های آن افشان ختایی، افشان ترنجی می باشد. در میان طرح های فرش های ماشینی این طرح زیبا است و در تراکم بالا دست بافت گونه است.

 

4) طرح شاه عباسی

همانطور که از اسمش پیداست تمامی نقشه بر اساس گل شاه عباسی طراحی شده است. این گل در بعضی نقشه ها با طرح های اسلیمی ترکیب شده و به صورت نقشه های جدید ارایه می شود.

از انواع این طرح ها می توان به افشان شاه عباسی، شاه عباس درختی، شاه عباس ترنجی اشاره کرد.

 

5) طرح بته ای

این طرح از درخت سرو گرفته شده است. در فرهنگ ایرانی با نام بته جقه  شهرت یافته که به شکل بته هایی سر کج هستند که در اندازه و طرح های مختلف پدیدار می شود. از جمله طرح های آن بته لچک ترنج بته، قلمکار اصفهان، بته شاخ گوزن، بته بادامی و غیره اشاره کرد.

 

6) طرح اقتباسی

می توان گفت طرح هایی که در این گروه قرار میگیرند با طرح هایی که در مناطق مرزی کشورمان وکشورهای همسایه وجود دارند شباهت زیادی دارند به همین علت نام اقتباسی  بران گذارده شده است. که از معروف ترین آنها به کولبنی و قفقازی اشاره کرد.

 

7) طرح بندی یا واگیره ای

این طرح این گونه است که یک بخش کوچک آن در کل فرش هم از جهت عمودی و هم از جهت افقی تکرار می شود. این بخش وقتی تکرار می شوند و به هم پیوند میخورند بند بندی نامگذاری شده است. نام های فرعی دیگری نیز دارد مثل بندی دسته گل، بندی اسلیمی، بندی شکسته و غیره اشاره کرد.

 

8) طرح درختی

این طرح شباهت زیادی با طبیعت دارد طرح هایی که در این دسته قرار میگیرند شامل درختی سروی، درختی گلدانی، درختی ترنج دار و غیره می شود.

9) طرح بخارا یا ترکمن

این طرح در سطح مردم کوچ نشین و ایلی می باشد که به صورت ذهنی تجسم یافته و بافته شده است. بافت آن از روی نقشه نمی باشد ازجمله طرح های آن به ترکمنی قاشقی، ترکمنی غزال، ترکمنی چشم آهو و غیره می توان اشاره کرد.

 

10) طرح شکارگاهی

این طرح همانطور که از نامش پیداست به صحنه شکار و شکارگاه اشاره دارد. نقشه آن به این صورت است که یک سوار کار با یک تیر در حال شکار آهو می باشد. تغییراتی روی آنها صورت گرفته و طرح هایی مثل شکار گاه درختی، شکارگاه سراسری و شکار گاه ترنج را پدیدار شده است.

 

11) طرح خشتی

بوم فرش در این طرح به بخش های مختلف تقسیم شده که در آنها نظمی وجودندارد و هر کدام از این بخش ها با برگ و گل های مختلف تزیین می شود. از جمله طرح های خشتی ستونی، خشتی اسلیمی و غیره می باشد.

 

12) طرح گل فرنگ

پایه این طرح گل های طبیعی هستند از جمله گل رز، رنگ های روشن مثل سرخ و آبی و زرد استفاده شده است. از انواع طرح های آن می توان به گل فرنگ گل و بلبل، افشان گل فرنگ، ترنج گل فرنگ و غیره اشاره کرد.

 

13) طرح گلدانی

در طرح گلدانی با توجه به نامش از گلدان استفاده شده که در بعضی موارد یک گلدان پر از گل، کل فرش را فرا میگیرد و در بعضی موارد گلدان های کوچک به صورت متقارن قرار دارند که انواع آن شامل گلدانی یکطرفه، گلدانی ختایی، گلدانی لچک ترنج و غیره اشاره کرد.

 

14) طرح محرابی

در واقع طرح محراب است همان محراب مساجد است که امام جماعت در آن می ایستد، که دراین طرح محراب با درختچه های کوچک، قندیل و غیره زینت داده می شود. از انواع ان می توان به محراب درختی، محراب قندیلی، محراب گلدانی اشاره کرد.

 

15) طرح ماهی درهم

این طرح در بین طرح های گفته شده کمی رایج تر و قدیمی تر است. این طرح به صورت واگیره ای است که در طول و عرض تکرار می شود که در آن حوضی وجود دارد و ماهی دور آن است که ازشرق ایران متولد شده و به مرور گسترش یافته در خراسان و کردستان واراک مورد توجه است. نام های دیگران ماهی فراهان، ریز ماهی، ماهی هراتی، ماهی کردستان هستند.

 

16) طرح محرمات

بخشی ازیک نقشه در طول آن تکرار می شود و عرض آن در بوم به تعدادی ردیف تقسیم می شود و هرکدام از این ردیف ها رنگ و طرح برای خود دارد. که به صورت راه راه میباشد. این طرح را قلمدانی نیز می نامند. تغییراتی روی این طرح صورت گرفته و طرح شامل بته با زمینه الوان، قلمدانی سراسری و گل ریز ایجا شده است.

 

17) طرح هندسی

همانطور که از نامش بر می آید شامل اشکال هندسی مختلف است. خطوط زاویه دار هستند و صورت قوسی و دورانی نیست. از انواع آن می توان به هندسی جوشقانی هندسی ترنجدار، هندسی محرمات نام برد.

 

18) طرح تلفیقی

همانطور که از نامش بر می آید به صورت ترکیب چند طرح باهم است. تغییراتی روی آن صورت گرفته و نام های جدیدی برای آن انتخاب شده از جمله تلفیقی ترنج کف ساده، گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی لچک ترنج و...